„Bio je intelektualni pisac koji pesmom misli, imao je sposobnost da to mišljenje ne proguta pesničku maštu i talenat, a od prvog dela pokazuje razumevanje i osećanje šta se sve može sa jezikom”, kaže Dušan Marinković, profesor zagrebačkog Filozofskog fakulteta u penziji, za BBC na srpskom.
Vasko Popa je najprevođeniji srpski pesnik, njegove pesme objavljene su na 19 jezika, a njegova poezija uticala je na Britanca Teda Hjuza i Čarlsa Simića, američkog pisca srpskih korena, između ostalih, navodi se u tekstu Njujork tajmsa.
Njegova dela dospela i u ruke Tare Bergin, britanske savremene pesnikinje i profesorke Univerzitata u Njukaslu u Engleskoj, koja Popine pesme smatra „jednim od kamena temeljaca poezije koju piše”.
„Popa je jedan od najuzbudljivijih i najinspirativnijih pesnika čija su dela prevedena na engleski jezik, a njegove pesme su živopisne, zabavne, šokantne i značajne”, kaže Bergin u pisanom odgovoru za BBC na srpskom.
Iako se njegove pesme mogu činiti jednostavnim, „Popa traži dugo čitanje i duboku duhovnu koncentraciju”, opisuje Marinković.
„Za analizu nekih njegovih misli i rečenica mogle bi se napisati i čitave knjige”, dodaje nekadašnji profesor južnoslovenskih jezika i književnosti, koji je sa studentima izučavao dela Vaska Pope.
Pesnik rumunskih korena udario je temelje modernizma u srpskoj poeziji posle Drugog svetskog rata, kratkim pesmama i rečenicama bez znakova interpunkcije i rime, navodi se na sajtu Srpske akademije nauka i umetnosti čiji je Popa bio dopisni član.
Banatski umetnik bio je više od pesnika – 25 godina radio je kao urednik u izdavačkoj kući Nolit i zaslužan je za to što su mnogi Jugosloveni čitali velike svetske pisce.
Bio je i osnivač Akademije nauka i umetnosti Vojvodine i Književne opštine Vršac.
Kako je Popa doneo „slobodu za pisca i čitaoca”
Njegove pesme su kratke, nije pisao u stihu, a zareze, tačke, znakove uzvika, upitnike, crtice i znakove navoda, Popa je prognao iz svoje poezije.
Nedostatak interpunkcije u njegovoj poeziji ukazuje na „osećaj slobode”, koji tokom 1950-ih godina nije bio uobičajen u jugoslovenskoj poeziji, smatra Dušan Marinković.
„To je sloboda i za pisca i za čitaoca”, ocenjuje on.
Popa je pesmu posmatrao kao „zatvoren sistem, gde je svaki znak upotrebljen da bi se doprlo do čitalaca”, dodaje.
Tatijana Petrika, koja je detinjstvo i mladost, poput Pope, provela u Vršcu, sa njegovim pesmama susrela se još u srednjoj školi, kada ih je na časovima rumunskog jezika i recitovala.
Više od 15 godina kasnije, doktorirala je književnost na Univerzitetu u Temišvaru i radi u školi, a poput njenih profesora, trudi se da decu upozna sa delima Vaska Pope.
Omiljena zbirka pesama joj je Kora, prva koju je Popa objavio, a njegove pesme razliku se od drugih po „zasebnom i neobičnom stilu”, kaže 34-godišnja Tatijana za BBC na srpskom.
Poeziju pesnika iz Grebenca „čini spoj ikonskog, mitskog i folklornog, religioznog i istorijskog, tradicije i nasleđa”, a jedan od najznamenitijih Vrščana „težio je i sabijanju smisla i osećanja”, objašnjava.
Popino interesovanje za tradiciju, poreklo i sredinu iz koje potiče može se videti i u započetom delu Lepa varoš V, koje je posvetio Vršcu, kao i krugu od pet pesama Ludi Lala, koji simbolizuje njegove banatske korene.
Popa je bio „vezan” za Vršac, koji je za njega bio „važna tačka i most između srpske i rumunske kulture, koju je i sam oličavao”, kaže Mihajlo Pantić, glavni urednik Književne opštine Vršac, izdavačke institucije koju je Popa osnovao 1972. godine.
„To je pogotovo značajno ako znamo da je prve pesme kao gimnazijalac pisao na rumunskom jeziku”, dodaje Pantić za BBC na srpskom .
Uprkos formi koju je koristio u pisanju, bilo bi pogrešno reći da poruke koje se mogu naći u njegovim pesmama lako razumeju svi koji su ih pročitali, upozorava Marinković.
„Njegov jezik i slike koje prikazuje su samo naoko jednostavne, ali kada pokušate da pronađete polje značenja u tim rečima, onda vidite da vas diže na jedno apstraktno duhovno polje.
„Na primer, kada kaže `vrati mi moje krpice`, to izgleda tako transparentno, ali možemo celu jednu knjigu napisati o tome šta Popa sugeriše pod tim”, objašnjava.
Kako su oblikovali Popu, a kako je on uticao na pisce širom sveta?
Uprkos originalnosti pesama Vaska Pope, stručnjaci u njegovoj poeziji vide uticaj nekoliko autora iz Jugoslavije i sveta.
Marinković u njegovom opusu prepoznaje Momčila Nastasijevića, srpskog pesnika moderniste iz prve polovine 20. veka,
Tatijana Petrika smatra da treba otići i dalje, do Francuske i Šarla Bodlera, jednog od utemeljitelja modernizma u evropskoj poeziji.
„Za Bodlera ga vezuje i sama činjenica da se on u srpskoj poeziji pojavio prvenstveno kao pesnik u prozi.
„Navešću primer kada je Popa 1952. godine u časopisu Književnost objavio nestihovane, prozne lirske zapise koje je kasnije uvrstio u svoju zbirku Nepočin-polje”, ukazuje Petrika na sličnosti dvojice pesnika.
Kada treba popisati one na koje je Popa ostvario uticaj, spisak postaje nešto duži.
Među njima je i savremena pesnikinja Tara Bergin, koja fascinaciju banatskim umetnikom pokušava da prenese i na studente na Univerzitetu u Njukaslu, posebno onda kada želi da pokaže „dobar primer poetske sekvence”.
„Nadam se da će to pokrenuti čitavu novu generaciju pesnika koja će znati za Popu i biti inspirisana njim”, kaže ona za BBC na srpskom.
Britanski pisac Ted Hjuz u delima citira Popu i njegove pesme uvodi u zbirke koje je objavio još tokom 1960-ih godina.
„To pokazuje koliko je jak bio uticaj Pope već u tom ranom periodu Hjuzovog stvaralaštva”, smatra Bergin, čija je doktorska teza posvećena Hjuzovom delu.
Čarls Simić, jedan od najpoznatijih pesnika srpskog porekla, prevodio je Popine pesme u Sjedinjenim Američkim Državama, a tokom 1970-ih u Beogradu se i sretao sa njim.
Simić, dobitnik Pulicerove nagrade koji je rođen i odrastao u Beogradu, Popi je posvetio i pesmu Piramide i kule.
Oktavijan Paz, meksički pisac i dobitnik Nobelove nagrade, preveo je mnoge pesme Vaska Pope na španski jezik.
One su tako dospele i do Pabla Nerude i Horhea Luisa Borhesa, jednih od najznačajnijih pisaca 20. veka u Južnoj Americi, navodi list Politika.
Popa je tokom boravka u Buenos Ajresu 1987. napisao pesmu sa posvetom Borhesu:
„Neizmerna ogledala Buenos Ajresa zapamtila su tango koji je, na oštrici sna i noža, igrao i odigrao Borhes: ponavljaju ga, nastavljaju, ustostručuju, i već, polako, nalaze igri izlaz iz lavirinta ulica i nedoumica”, prenosi Politika.
(BBC/Foto:SANU)
