Vagnerove ideje za građevine, kao što su bečka gradska železnica, Poštanska štedionica i Crkva na Štajnhofu, predstavljaju prekretnicu u arhitekturi od historizma ka Bečkoj moderni.
Vagner je bio vizionar prepoznavši da arhitektura zasnovana na prošlosti ne odgovara političkoj, privrednoj i društvenoj dinamici njegovog vremena. Kao odgovor na to stvarao je arhitekturu budućnosti koja se temelji na funkcionalnosti, materijalu i konstrukciji. Za predstavnike bečke moderne Vagnerovi radikalni nacrti značili su pomak, a za čuvare tradicije provokaciju. Upravo su zbog toga mnogi njegovi projekti ostali nedovršeni, kao na primer plan za „Gradski muzej“ na Karlsplacu, na čijem je mestu kasnije izgrađen „Istorijski muzej grada Beča“, odnosno današnji „Bečki muzej“.
Izložba zauzima ceo gornji sprat muzeja, tj. više od hiljadu kvadratnih metara površine. Time je ovaj događaj tri puta veći od uobičajenih izložbi u Beču. Osim Vagnerovih dela na izložbi je detaljno prikazan umetnički, kulturni i politički kontekst njegovog stvaranja, kao i jedinstveni predmeti koji svedoče o njegovoj harizmi i slavi – skupoceni crteži, modeli, nameštaj, slike i lični predmeti.
Većina izloženih eksponata, otprilike 500 primeraka, deo su Vagnerove zaostavštine koja se smatra najvećim blagom zbirke „Bečkog muzeja“. Uz izložene predmete u javnosti prvi put mogu da se vide vrhunska dela partnerskih institucija, kao na primer, „Kabineta grafika i crteža“ Akademije likovnih umetnosti u Beču, muzeja Albertina i drugih.
Izložba skreće pažnju na još uvek aktuelna pitanja koja je Vagner još tada postavljao: koja je kulturna vrednost arhitekture, kakva je uloga umetnosti u izgradnji gradova i na koji način se povezuju kvalitet, estetika i funkcionalnost arhitekture?
Osnovne teme izložbe – od velegradskog vizionara do majstora prerušavanja
Na izložbi se prvi put detaljno obrađuje Vagnerova rana faza u kojoj je bio nadahnut poznatom bečkom ulicom prstenastog oblika: Ringštrase. Suprotno tadašnjoj savremenoj stilskoj arhitekturi njegovi radovi odišu slobodnom renesansom koja se temelji na materijalu i konstrukciji. U ono vreme Vagner je veoma uspešno kupovao nekretnine i gradio stambene zgrade za izdavanje, čime je sebi kasnije omogućio finansijsku nezavisnost.
Najveći naglasak ove izložbe stavljen je na Vagnerovu viziju velegrada, od plana za izgradnju Beča 1893. godine, do najveće porudžbine u njegovoj karijeri – izgradnje Bečke gradske železnice 1894. godine. Susret sa tehničkim zahtevima modernog saobraćaja predstavlja prekretnicu u Vagnerovom stvaranju. Podjednako značajno bilo je mesto profesora na Akademiji likovnih umetnosti ponuđeno Vagneru iste godine. U kreativnoj razmeni sa studentima Vagner se otvorio ka aktuelnim tendencijama u umetnosti i time postao osnivač bečke secesije. Istovremeno je pomoću svoje škole mogao da utiče na moderne arhitekte kako bi širio svoje ideje. Na izložbi se u zasebnom delu obrađuje njegova kratka, ali intenzivna, secesionistička faza. U to vreme nastali su spektakularni nacrti za novogradnju Akademije lepih umetnosti, modernu crkvu i druge građevine u kojima Vagnerovo oduševljenje za crtanjem najviše dolazi do izražaja.
Ostali ne manje zahtevni crteži prikazuju Vagnerove uzaludne pokušaje da za cara Franju Jozefa izgradi imperijalnu modernu arhitekturu. Pokušaji da pronađe svoj izraz dovešće Vagnera do projekta koji ga je najduže i najintenzivnije zaokupio: Gradski muzej na Karlsplacu. Vagner je u periodu 1900-1910. godine neumorno radio na nacrtima za modernu izgradnju ovog spomenika kulture. Istovremeno su se mogle čuti i prve oštre kritike zbog Vagnerove radikalne arhitekture koja raskida sa tradicijom. Najzad su njegovi konzervativni protivnici uspeli da zaustave planirani projekat.
Izgradnjom crkve na Štajnhofu i Poštanske štedionice Vagner je uspeo da izgradi dve ključne arhitektonske građevine 20. veka. Kao što je Poštanska štedionica bila prva funkcionalna građevina, na Štajnhofu je Vagner stvorio prvu modernu crkvu. Nasuprot tradicionalnoj kamenoj gradnji, obe građevine su obložene imitacijom pravih, a zapravo pristupačnijim mermernim pločama, zahvaljujući kojima se Vagner proslavio kao majstor prerušavanja. Dok su nicali ovi objekti, Vagner je pravio nacrte za hotele, bolnice, crkve, muzeje, ministarstva itd. Oni mogu da se protumače kao modeli metropole 20. veka. Vagner je 1911. godine objavio knjigu u kojoj je opisao svoju viziju budućnosti i arhitekture jednog velegrada. Istovremeno je realizovao svoje poslednje stambene zgrade koje su svedene i odišu radikalnom jednostavnošću. Njima se najavljuje arhitektura „Nove gradnje“ 20-ih godina prošlog veka.
Najveći deo ovih planova, na žalost, nije odmakao dalje od papira. U to vreme je Vagnerova svetska popularnost bila na vrhuncu. Kada je 1911. godine napunio 70 godina, slavljen je kao najveći živi arhitekta.
Početkom Prvog svetskog rata započeti su mnogi građevinski projekti. Vagner je razmišljao da se u potpunosti angažuje kao dizajner. Rana smrt voljene supruge Lujze 1915. godine veoma ga je pogodila. U poslednjim godinama života sve više se povlači iz javnosti. Nacrti za drvene barake, crkve i spomenike ratnicima svedoče o njegovom bavljenju aktuelnim temama. U aprilu 1918. godine Vagner umire u 76. godini života. Padom monarhije građanski koncept arhitekture i kulture gubi svoju osnovu – revolucionarne ideje pokreta „Nova gradnja“ 20-ih godina 20. veka odbacuju svaku vezu sa prošlošću. Pioniri moderne ubrzo dospevaju u zaborav. U znak sećanja na Vagnera, kao preteče moderne, podignut je spomenik na Balhausplacu 1930. godine. Nakon Drugog svetskog rata njegove građevine su bile ugrožene od napuštanja. Tek se 60-ih godina 20. veka lagano menja mišljenje o njemu u javnosti. U međuvremenu je delo Ota Vagnera priznato kao sastavni deo kulturnog nasleđa Austrije, a istovremeno njegove građevine posećuju turisti iz celog sveta.
Na izložbi će biti prikazana bogato ilustrovana publikacija koja na 544 stranice, osim mnogobrojnih priloga renomiranih autora i autorki, sadrži prvi katalog sveukupnih Vagnerovih građevina, projekata i nacrta dekorativnih predmeta.
Izložba je otvorena za javnost od 15. marta do 7. oktobra 2018. godine.
