Aukcijska kuća predviđa da će dragulji iz ostavštine bogate nasljednice, koja je umrla prošle godine, donijeti više od 150 miliona dolara i nadmašiti 137 miliona dolara, koliko je prikupljeno tokom prodaje kolekcije nakita Elizabeth Taylor 2011. godine.
Najatraktivniji komad na aukciji svakako je “Briolette of India”, bezbojni dijamant od 90 karata koji je pronađen u Indiji, a procijenjen je na 7,8 miliona dolara. Smatra se da njegova istorija seže u 12. vijek, kada ga je prvi put kupila Eleanor od Akvitanije, supruga francuskog kralja Luja VII, između 1137. i 1152, što ga čini najstarijim dijamantom na svijetu, čak i starijim od slavnog Koh-i-Noora, piše Jutarnji.
Dijamant je bio u posjedu nekoliko poznatih istorijskih ličnosti, poput kralja Ričarda Lavljeg Srca, koji ga je nosio sa sobom u Treći krstaški rat, i francuskog kralja Henrija II, koji ga je poklonio svojoj ljubavnici Diane de Poitiers.
Dugo se nije znalo ništa o njemu, ponekad čak i nekoliko vijekova, prije nego što se ponovno pojavio, a njegova zadnja vlasnica bila je Heidi Horten čiji je suprug, Helmut, bio njemački milijarder specijalizovan za robne kuće.
Prihod aukcije nakita gospođe Horten u Christie‘su namijenjen je inače dobrotvornoj fondaciji koju je osnovala Horten. Zaklada Heidi Horten finansira medicinska istraživanja i vodi prošle godine inaugurisan muzej u srcu Beča sa zbirkom umjetnina koju je za života prikupila i u kojoj su među ostalim djela Pabla Picassa, Marca Chagalla, Emila Noldea, Andyja Warhola, Lucija Fontane i Damiena Hirsta. Heidi Horten imala je 19 godina kada je upoznala više od tri decenije starijeg budućeg supruga. Vjenčali su se 1966, a kada je Helmut Horten umro 1987, naslijedila je gotovo milijardu dolara.
– To je jedna od najljepših kolekcija koje će se ikada pojaviti u svijetu nakita – izjavila je Anthea Peers, predsjednica Christie‘sa za Evropu, Bliski istok i Afriku. “Ovo je prodaja koja će učiniti ogroman doprinos filantropiji. To je važno za fondaciju i za nas.”
Ali, aukcijska kuća priznala je da se pri odlučivanju o domaćinstvu prodaje takođe morala pozabaviti činjenicom da je poslovno carstvo Helmuta Hortena sagrađeno na temelju njegove kupovine kompanija od Jevreja koje su nacisti prisiljavali na prodaju. – Svjesni smo da postoji bolna istorija – rekla je Peers.
Nekoliko istoričara i kćerka poslovnog čovjeka koji je radio za kompanijz u jevrejskom vlasništvu koju je Helmut Horten namjeravao da kupi tokom nacističke ere, rekli su za The New York Times da filantropske beneficije danas nisu dovoljne da opravdaju tu prodaju.
– Postavio je temelje svog bogatstva za vrijeme Trećeg rajha tako što je pod prisilom od jevrejskih preduzetnika jeftino kupovao firme po rasprodajnim cijenama – rekao je David de Jong, autor nove knjige o nacističkim milijarderima. Prema De Jongu, piše list, u nekoliko slučajeva, kao što je kupovina robne kuće Alsberg u Duisburgu u Njemačkoj 1936, Horten nije platio više od 65 posto vrijednosti kompanije. Horten je imao 27 godina u vrijeme prodaje te robne kuće. O akviziciji su pisale novine nacističke stranke ustvrdivši da je trgovina “prešla u arijevsko vlasništvo”.
Kako se nadalje tumači u članku The New York Timesa, arijanizacija jevrejskih preduzeća u Njemačkoj odvijala se u dvije faze. “Prije 1938. pritisak Trećeg rajha naveo je Jevreje da prodaju svoje firme, ponekad uz velike popuste. Nakon 1938. prodaja je bila prisilna, a plaćene cijene često su padale još niže. Horten je bio aktivan tokom obje faze, prema istoričarima koji su rekli da je bio uključen u poslove koji su obuhvatili nacističko preuzimanje Evrope od Amsterdama do Istočne Pruske”. Prošle je godine, piše The New York Times, istoričar Peter Hoeres kojeg je angažovala Heidi Horten da istraži prirodu bogatstva njenog supruga objavio opširan izvještaj u kojem se tvrdi da je Helmut Horten očito imao koristi od sticanja jevrejskih firmi prodatih pod prisilom, ali da se pretjeruje u nivou bogatstva koji je stekao zahvaljujući tim aktivnostima.
Hoeres u svom izvještaju navodi, prenosi list, da je Horten, iako je iskoristio svoje prilike, u početku plaćao “sasvim normalne tržišne cijene” za jevrejske firme te je bio “razmjerno pošten” u odnosu na poslove koje su sklapali drugi njemački biznismeni.
“Studija je zaključila da je Hortenovim postupcima upravljao oportunistički poslovni smisao, a ne nacistička ideologija, te se citira nekoliko slučajeva u kojima je Horten zadržao neke Jevreje kao radnike ili dobavljače, u suprotnosti s naporima vlade. Takođe je navedeno da je Horten, iako je bio član nacističke stranke, kasnije iz nje izbačen. Kritičari izvještaja smatraju, pak, da to ne umanjuje razmjere u kojima je Horten imao koristi od arijanizacije.”
Opsežni članak o Hortenu donosi i izjavu Birgit Kirchmayr, članice i više savjetnice austrijskog Savjetodavnog odbora za povrat umjetnina.
– Kao istoričarka, nisam se mogla složiti s glavnim tezama u izvještaju Hoeres – rekla je i dodala da nije dovoljno samo reći da Horten “nije bio gori od drugih”.
Takođe među onima koji su se osvrnuli na izvještaj je i Stephanie Stephan, novinarka iz Minhena, koja je prošle godine izdala knjigu u kojoj je detaljno opisala Hortenovu akviziciju jevrejskih firmi. Rekla je da je tema za nju bila prilično lična jer je njen otac, Reinhold Stephan, bio u upravnom odboru jedne od kompanija, Gerzon, modne kuće sa sjedištem u Amsterdamu. Prema njenim riječima, jevrejski vlasnici bili su prisiljeni da prodaju Hortenu, a objavila je i izjavu jednog od njih, Arthura Marxa, koji je rekao da im je Horten prijetio da će biti deportovani u koncentracione logore budu li se opirali njegovom preuzimanju.
– Moj se otac od početka bunio protiv Hortena jer je znao da je on već natjerao nekoliko jevrejskih vlasnika robnih kuća u Njemačkoj da prodaju svoje robne kuće za smiješne iznose – rekla je Stephan za The New York Times.
“Odmah je otpustio mog oca. Horten se pobrinuo da moj otac nekoliko puta bude zatvoren i da na kraju bude protjeran iz Holandije.”
Peter Hoeres na sve te prozivke brani svoju studiju smatrajući je uravnoteženom, iako je u jednom intervjuu rekao da mu je žao što je upotrijebio frazu “razmjerno pravedno”, što je, kako je rekao, navelo neke na pogrešan zaključak da je umanjivao uticaj koji je Horten imao na jevrejske vlasnike firmi.
– Proveli smo istraživanje u 27 arhiva u Evropi, pročitali hiljade članaka i razgovarali s puno svjedoka. Pokušali smo doći do činjenica, a nismo ih pokušali zataškati – rekao je Hoeres najavio da će u nadolazećoj knjizi citirati istraživanje koje pokazuje da Horten nikada nije dovršio kupovinu Gerzona, a osporio je i tačnost Marxove izjave pod zakletvom, rekavši da nije potkrijepljena zapisima iz tog doba.
(Jutarnji list)
