Milić navodi da je tokom istraživanja u fondu Constantinopolis 1838, u uslovima strogo ograničenog pristupa zbog pandemijskih mera bez mogućnosti kopiranja ili elektronskog pristupa – 2022. godine, ručno fotografisao materijal, kao i da njegova dalja obrada dokumenata (transkripcija, prevod, filološka analiza i istorijsko-kritička interpretacija) predstavlja značajan doprinos savremenoj srpskoj istoriografiji, izučavanju odnosa Srbije i Velikih sila, rekonstrukciji diplomatskih procesa koji su oblikovali ustavnu evoluciju Srbije, kao i da važna istorijska otkrića mogu nastati i izvan institucionalnih istraživačkih centara zahvaljujući istrajnosti i naučnoj radoznalosti pojedinaca.
Tokom istraživanja u Nacionalnom arhivu Austrije, u fondu Constantinopolis 1838, pronađen je dosije diplomatije Habzburške monarhije koji baca novo svetlo na okolnosti donošenja Hatišerifa iz 1838. godine, poznatog u Srbiji kao „Turski ustav“. Ovo otkriće predstavlja jedan od najvrednijih dokumenata o srpskoj istoriji 19. veka pronađenih u poslednjoj deceniji.
U pitanju je serija depeša koje je austrijski predstavnik u Carigradu, baron de Šturmer, slao knezu Meternihu u Beču. Dokumenti datiraju iz decembra 1838. i sadrže detaljne opise diplomatskih pregovora Rusije, Osmanskog carstva, Austrije, Britanije i Francuske oko ustavnog uređenja Kneževine Srbije.
Sadržaj teksta
Rusija i Porta glavni kreatori ustavnog rešenja
Otkriće potvrđuje da je ruski poslanik u Carigradu odigrao presudnu ulogu u ubrzanju i finalizaciji ustavnog akta. U depešama se nedvosmisleno navodi da je ruska diplomatija „postigla potpun uspeh“, te da je odmah po dobijanju teksta Hatišerifa izveštaj poslat u Sankt Peterburg specijalnim kurirom.
S druge strane, Porta je opisana kao „odlučna i čvrsta“, voljna da potpuno kontroliše proces odobravanja ustava i da ne popušta pod pritiscima zapadnih sila.
Ova kombinacija ruskih inicijativa i turske odlučnosti pokazuje da je srpsko ustavno pitanje rešavano u okviru geopolitičke ravnoteže dve velike sile, a ne unutrašnjom srpskom političkom voljom.
Britanija i Francuska – diplomatski gubitnici
Jedan od najzanimljivijih delova pronađenih dokumenata jeste otvorena konstatacija da su Britanija i Francuska u srpskom pitanju doživele „pravi poraz“. Njihovi pokušaji da utiču na ustavno rešenje Srbije nailazili su na otpor Porte i bili potisnuti uspehom ruske diplomatije.
Britanski ambasador lord Ponsonbi opisan je kao otvoreni protivnik ruskog uticaja, a depeše otkrivaju da je u svakom ruskom uspehu video „novi razlog za netrpeljivost“.
Ovo otkriće potvrđuje poznatu istorijsku činjenicu: Srbija je u 19. veku predstavljala jedno od ključnih žarišta suparništva velikih sila.
Kako je knez Miloš doživeo ustav?
Posebno su vredni delovi izveštaja u kojima se procenjuje reakcija samog kneza Miloša Obrenovića. Prema austrijskim dokumentima: većina naroda bi novi ustav dočekala sa odobravanjem, ali je knez Miloš „videvši da su mu nade izneverene“ očekivano nezadovoljan, i postojala je bojazan da će pokušati da okupi svoje pristalice i suprotstavi se novom poretku. Istorijski gledano, ova procena se pokazala tačnom. Samo nekoliko meseci kasnije, posle niza konflikata sa Savetom, knez Miloš je bio prinuđen na abdikaciju.
Zašto je ovo otkriće važno?
Ovi dokumenti predstavljaju: najpotpuniji poznati strani opis nastanka Turskog ustava, direktan uvid u odnose Rusije, Porte i Srbije u presudnom trenutku, potvrdu da je Srbija ustav dobila kao rezultat međunarodne diplomatije, a ne unutrašnjeg konsenzusa, redak diplomatski dokaz o prognozama pada kneza Miloša.
consta
Istraživanje dokazuje da je kraj 1838. godine bio jedan od najodlučujućih trenutaka u razvoju moderne Srbije, trenutak u kojem je međunarodna politika direktno uticala na oblik državne vlasti i strukturu budućeg političkog sistema.
“Pronađene depeše iz 1838. godine nisu samo arhivski dokument, one su novi izvor za razumevanje nastanka moderne srpske države. Ovo otkriće pokazuje da se istina o ključnim momentima naše prošlosti često ne nalazi u udžbenicima, već u dubinama stranih arhiva, tamo gde diplomatske ruke velikih sila otkrivaju pravo lice istorije”, ističe Milić.
Biografija
Radovan B. Milić, dobrovoljac u odbrambenom ratu na srpskom Kosmetu, pisac, pesnik, publicista i kulturni poslenik iz Slovenskih Konjica.
Značajan je književni stvaralac i humanista i kao takav, dobitnik je Zlatne značke za stvaralački doprinos i širenje kulture (2017.) koju dodeljuje Kulturno prosvetna zajednica Srbije na predlog MSP, Uprave za saradnju sa dijasporom i Srbima u regionu, kao i nagrade “26. jul” grada Aranđelovca za 2023. godinu.
Upisan je u biografski leksikon znamenitih ličnosti Celjsko-zasavske regije (2017), dobitnik povelje visokog internacionalnog priznanja Akademije Ivo Andrić iz Beograda (2017), redovni član Matice srpske i Udruženja književnika Srbije, urednik dvojezičnog časopisa Tagovi-Sledi, snivač i predsednik Srpsko slovenačkog kulturno humanitarnog društva Sretenje iz Slovenskih Konjica, prenosi RTS.
