Manifestacija, koja se širom Austrije održava od 2005. godine, privuče veliki broj posetilaca. Prisutni imaju priliku da čuju crkvenu muziku, horove, saznaju više o istoriji i izgradnji crkava, kao i društvenim prilikama toga doba. Već nekoliko godina u manifestaciji učestvuju i tri pravoslavne crkve u Beču. Istoričar Zlatan Stojadinović bio je domaćin u crkvi Svetog Save u trećem bečkom okrugu. Crkva je od 2014. godine i Saborni hram, gde je sedište eparhije za Austriju, Švajcarsku, Italiju i Maltu. Kao vodič u okviru manifestacije, Stojadinović je zainteresovane uputio u bogatu istoriju ove institucije.
„Srpska crkveno-školska opština Svetog Save osnovana je 1860. godine. Čak je opština dobila besplatno zemljište od samog cara negde u prvom bečkom okrugu. Međutim, postojalo je više smetnji da se ta crkva izgradi, nije bilo novčanih sredstava, glavni idejni vođa tog projekta patrijarh Josif Rajačić nažalost umire već 1862. godine, potom prvi predsednik opštine Đorđe Stojaković umire posle godinu, dve dana i tu se staje i se biraju druge lokacije. Trajalo je tridesetak godina to prikupljanje sredstava i izgradnja i 1890. godine se kupio plac ovde u trećem okrugu i pristupilo se izgradnji. Neimar je bio austrijski arhitekta i „baumeister“ Hajnrih Vagner, koji je zidao nekoliko zgrada ovde u trećem okrugu, a ovo je prvi crkveni objekat koji je on zidao. Unutrašnjost radova je radio Aleksandar Albert. On je bio dvorski stolar, pošto je radio nekoliko poslova za austrijski dvor imao je dobre preporuke.
I danas se mogu videti njegovi ikonostasi i sva drvenarija u hramu. Članovi ove opštine su, između ostalih bili i Jovan Jovanović Zmaj, koji je takođe presudno odigrao ulogu da se plac ovde kupi, kao i mnogi znameniti trgovci tog doba, kao što su Bajići, Ostojići, Nikolići i mnogi drugi. U samom početku, od 1860. godine bilo je 500 stalno naseljenih Srba i oko 1.000 koji su povremeno dolazili. Taj se broj nije mnogo menjao, oscilirao je manje ili više, ali bilo je tu istaknutih činovnika, trgovaca, političara, oficira. Danas je zajednica daleko brojnija. Po nekim okvirnim podacima oko možda čak i 150.000 Srba je u Beču. Osim ovog, postoje još dva hrama, jedan je u drugom bečkom okrugu, a drugi u šesnaestom, a ove godine je dobijen još jedan hram u dvanaestom bečkom okrugu, gde tek treba pristupiti izgradnji i renoviranju u svrhu pravoslavne crkve“, objašnjava Stojadinović.
Ono što na posetitelje ostavi utisak jesu ikonostas i unutrašnji radovi, originalni doba izgradnje crkve. Ikonostas je prvi put renoviran prošle godine, pa su drvenarija, pozlata i sve ikone obnovljene. Tu su prikazani detalji iz Hristovog života – rođenje, krštenje, tajna večera, vaskrsenje i uznesenje, potom srpski svetitelji, članovi dinastije Nemanjić i patrijarsi. Ono što je ovaj hram čini posebnim jesu elipsaste ikone, koje prikazuju po tri srpska svetitelja, čime je dat nacionalni karakter ckrvi. Sve ikone su rađene u baroknom stilu, za to vreme zastarelom, ali to, ističe Stojadinović, crkvi daje jednu posebnost.
„Interesantno je istaći da je upravo austrijski car Franc Jozef bio najveći donator za izgradnju crkve. Izgradnja crkve i plac je koštalo negde oko 86.000 tadašnjih forinti, on je donirao 8.000 forinti. Od toga 5.000 hiljada iz državnih, dve hiljade iz crkvenih i hiljadu iz ličnih sredstava i srpski kralj Milan, koji je hiljadu forinti dao kao priloženik. Potom su se nizali razni drugi, pretežno Srbi, ali i mnogi Austrijanci, mnogi čak i iz dinastije Habzburga“, kaže Stojadinović.
Bilo je tu mnogo znamenitih Srba, a priča o crkvi otkriva interesantne detalje o istaknutim ličnostima toga doba.
„Imamo interesantnu činjenicu da se Jovan Skerlić venčao u ovoj crkvi, zatim, tu je održano opelo kralja Milana Obrenovića, koji je preminuo u Beču 1901. godine. Takođe general Đorđe Stratimirović je preminuo 1908. godine, ovde je bilo opelo. U ovoj crkvi je dva puta boravio austrijski car Franc Jozef, prvi put 1893. godine na osvećenju crkve, to je na primer Austrijancima jako interesantno, i sedeo je ovde na arhijerejskom tronu. Drugi put je prisustvovao kad je bilo opelo kralju Milanu, budući da su bili prijatelji i nakon njegove smrti je Franc Jozef proglasio dvanaestodnevnu žalost. O njegovom prisustvu u hramu čak svedoči jedna fotografija, koja je nastala tada ispred crkve, gde je car Franc Jozef razgovara sa našim patrijarhom Georgijem Brankovićem“, kaže istoričar.
Srpski hramovi privlače mnoge, a među posetiocima je veliki broj Austrijanca. Jedan od njih, Herbert Rasinger, koji radi u muzeju, zainteresovan je za pravoslavlje i umetnost, koja krasi unutrašnjost crkava.
„Čuo sam mnogo o ovoj crkvi i uvek sam imao želju da je posetim, ali crkva je uvek puna, ljudi stoje čak i do ulice, tako da nisam imao priliku da uđem. Tako da sam sada u okviru manifestacije „Duga noć crkava“ iskoristio šansu i zaista sam zadivljen, kao i onim što sam čuo o istoriji crkve. Ovaj ikonostas je prelep, drvenarija, a znam i da je u ovoj zgradi bio atelje poznatog slikara Antona Hans Kalinskog. Moram da kažem da me fasciniraju i horovi u pravoslavnim crkvama. Peva se bez muzike i orgulja, to je samo glas i zvuči predivno. Imao sam priliku da to iskusim na Atosu. Sada često posećujem pravoslavne crkve ovde u Beču, zaista predivno“, kaže Rasinger.
Manifestacija „Duga noć crkava“ svake godine privuče više od 100.000 posetilaca u Beču, ali je taj broj prošle godine, zbog pandemije korona virusa, smanjen. U celoj Austriji učestvovalo je oko 400 crkava. Ove godine održano je više od 1.000 događaja na 300 lokacija, a pojedini događaji bili su dostupni samo onlajn.
(Lj.K.)
